Afdeling voor Intensief Toezicht

Inleiding
De AIT is een afdeling voor bijzondere opvang binnen de gevangenis en is kleinschaliger dan reguliere afdelingen binnen een gevangenis. Het doel van de AIT is het beter kunnen monitoren van contacten met de buitenwereld, het gerichter kunnen uitvoeren van toezichtsmaatregelen en de voortzetting en uitbreiding van criminele netwerken binnen detentie zoveel als mogelijk tegen te gaan.[1] Ook was de introductie van de AIT een reactie op de groeiende behoefte aan een gedetineerdenregime dat zich bevindt tussen reguliere afdelingen en de Extra Beveiligde Inrichting (EBI).[2] Onder gedetineerden staat de AIT ook wel bekend als de ‘baby EBI’.[3]

Rond 2000 is de eerste AIT geopend in PI Leeuwarden. De tweede AIT is geopend in PI Krimpen aan den IJssel. In een kamerbrief van 2021 kondigde de toenmalig minister de instelling aan van een derde AIT in PI Alphen aan den Rijn. Op dit moment zijn er vijf penitentiaire inrichtingen die een AIT hebben: PI Leeuwarden, PI Krimpen aan den IJssel, PI Arnhem, PI Alphen aan den Rijn en PI Sittard. Op een AIT verblijven ongeveer 10 tot 15 gedetineerden. Dit is aanzienlijk minder dan op een reguliere afdeling, waar vaak zo’n 50 tot 90 gedetineerden verblijven.

Op een AIT verblijven gedetineerden met complex en gevaarlijk gedrag. De AIT maakt het mogelijk om gedetineerden intensief te kunnen monitoren. Daarbij ligt de nadruk op het bewaren van de orde en veiligheid in de inrichting. De gedetineerden die op de AIT verblijven komen niet in contact met gedetineerden van andere afdelingen, omdat het dagprogramma gecompartimenteerd wordt uitgevoerd. Dit voorkomt vermenging van gedetineerden, en daarmee het doorgeven van ongewenste boodschappen of opdrachten. Volgens de Dienst Justitiële Inrichtingen (hierna: DJI) worden andere gedetineerden in bescherming genomen tegen de druk van gedetineerden die hen willen beïnvloeden of misbruiken om criminele zaken uit te voeren.[4]

Wijziging van de Pbw
In juni 2023 heeft de toenmalig minister voor Rechtsbescherming een voorstel tot wijziging van de Penitentiaire beginselenwet (hierna: Pbw) ingediend bij de Tweede Kamer met betrekking tot aanvullende maatregelen tegen georganiseerde criminaliteit tijdens detentie.[5] Op 8 juli 2025 is het wijzigings(wets)voorstel om de Pbw te wijzigen aangenomen door de Eerste Kamer. Hiermee gaan er strengere regels gelden voor gedetineerden die verblijven in de EBI en op de AIT.[6] Het doel van deze wijziging is om voortgezet crimineel handelen vanuit detentie zoveel mogelijk tegen te gaan en daarmee een bijdrage te leveren aan de veiligheid, waarbij zo volledig mogelijk toezicht op het contact met de buitenwereld wordt gehouden en communicatiemogelijkheden worden ingeperkt.[7] De Pbw is per 1 november 2025 aangepast.  

De wetswijziging brengt verandering in het aantal bel- en bezoekmomenten van AIT-gedetineerden. Vóór de wetswijziging mochten AIT-gedetineerden maximaal zeven keer per week tien minuten bellen. Met de wetswijziging is dit teruggebracht naar drie keer tien minuten per week (artikel 40c, eerste lid sub b Pbw). Verder mochten AIT-gedetineerden vóór de wetswijziging minimaal één uur per week bezoek ontvangen. De directeur had de bevoegdheid om vaker bezoek toe te staan. Met de wetswijziging heeft de directeur deze bevoegdheid niet meer. Dit betekent dat AIT-gedetineerden slechts één keer per week één uur bezoek mogen ontvangen (artikel 40c, eerste lid sub a Pbw). Met de wetswijziging is ook geregeld dat AIT-gedetineerden alleen nog mogen bellen naar personen (met uitzondering van advocaten) die zich op dat moment hebben gemeld en geïdentificeerd bij een door de Minister aangewezen locatie.[8] Verder heeft de wetswijziging tot gevolg dat visueel toezicht wordt gehouden op fysieke gesprekken tussen AIT-gedetineerden en hun advocaat. Daarnaast wordt het aantal advocaten waarmee een gedetineerde die verblijft in de AIT vertrouwelijk contact mag hebben, beperkt tot twee.

De Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (hierna: RSJ) heeft op 24 april 2025 een advies uitgebracht over de (toen nog voorgestelde) wetswijzigingen. De RSJ onderkent de noodzaak om aan bepaalde gedetineerden tijdelijk extra en ingrijpende maatregelen te kunnen opleggen in het kader van de veiligheid in de PI en ter bescherming van de samenleving. Desalniettemin uit de RSJ zorgen over het generieke karakter van de toenemende maatregelen en de beperkte mogelijkheden om maatwerk toe te passen. Hierdoor ontstaat volgens de RSJ het risico dat een deel van de gedetineerden in een voor hen onnodig zwaar regime terecht komt. De RSJ is bezorgd over de vele nieuwe strenge regels en waarschuwt dat meer beveiliging niet automatisch leidt tot meer veiligheid.[9]

Plaatsing op de AIT
Doelgroep
Op een AIT kunnen alleen gedetineerden worden geplaatst die:

1. een hoog vluchtrisico vormen, al dan niet met behulp van derden;
2. een hoog risico vormen op ernstig voortgezet crimineel handelen vanuit detentie;
3. een hoog risico vormen op aanhoudende ongeoorloofde contacten met de buitenwereld met een maatschappelijk ontwrichtend karakter.[10]

De doelgroep van de AIT bestaat vooral uit plegers van ondermijnende criminaliteit.[11] De beroepscommissie van de RSJ heeft echter overwogen dat gedetineerden ook op de AIT kunnen worden geplaatst om andere redenen dan het voorkomen van voortgezet crimineel handelen vanuit detentie.[12] Een beslissing daartoe dient echter een op de betreffende gedetineerde toegespitste motivering te bevatten.[13] Een AIT-plaatsing gaat vaak hand in hand met GVM-maatregelen (maatregelen die gelden voor gedetineerden met een vlucht- en/of maatschappelijk risico). De directeur moet echter ook in dat geval inzichtelijk maken waarom een specifieke gedetineerde in verband met de aan hem opgelegde toezichtmaatregelen aan intensiever toezicht op de AIT onderworpen dient te worden. Niet iedere gedetineerde met GVM-maatregelen verblijft immers op een AIT.[14]

De gronden voor plaatsing op een AIT komen in grote mate overeen met de gronden voor plaatsing in de EBI. Het grootste verschil is, volgens de beroepscommissie van de RSJ, dat het in het geval van de EBI dient te gaan om een ‘extreem hoog risico’ en voor plaatsing op een AIT om een ‘hoog risico’. Het onderscheid tussen deze termen is volgens de RSJ niet duidelijk genoeg: in concrete gevallen zal niet altijd helder zijn of sprake is van een extreem hoog risico of een hoog risico. Ook is volgens de RSJ onduidelijk wat de ondergrens is voor plaatsing op een AIT.[15]

Voorgestelde wijziging van de Regeling selectie, plaatsing en overplaatsing van gedetineerden
In 2023 publiceerde de toenmalig Minister voor Rechtsbescherming een ministeriële regeling inhoudende de wijziging van de Regeling selectie, plaatsing en overplaatsing van gedetineerden (hierna: Rspog) in verband met de toevoeging van de AIT, waaronder de plaatsingscriteria en de voorwaarden voor plaatsing. De actuele versie van de Rspog geldt sinds 1 januari 2025, maar daarin is de ministeriële regeling nog niet verwerkt. De Rspog bevat dan ook (nog) geen AIT-gerelateerde bepalingen. De regeling is inmiddels wel in de Staatscourant gepubliceerd (Staatsblad 2025, 205 & Staatscourant 2025, nrs. 34095, 34097 en 34102).

De RSJ heeft na de publicatie van deze ministeriële regeling enkele aanbevelingen gedaan. Allereerst adviseert de RSJ de criteria voor plaatsing op een AIT duidelijker te omschrijven en concreet te benoemen bij welke risico’s plaatsing op een AIT noodzakelijk is. Ook wordt geadviseerd de AIT in de regeling op te nemen als een afdeling met uitgebreide beveiliging (wat het feitelijk ook is) en niet als een afdeling voor bijzondere opvang. Daarnaast raadt de RSJ aan te beschrijven hoe iemand van de EBI en de AIT kan overgaan naar een normaal beveiligde afdeling, ook in het kader van resocialisatie. Ook adviseert de RSJ bij plaatsing op de AIT niet een standaard termijn van twaalf maanden te hanteren, maar van maximaal twaalf maanden en daarmee ruimte te laten voor een individuele afweging en maatwerk. Tot slot wordt door de RSJ aangeraden om een uniform selectiebeleid te waarborgen door maar één selectieadviescommissie in te stellen die zowel adviseert over plaatsing in de EBI als de AIT.[16]

Termijn
De wettelijke termijn voor plaatsing op een AIT is momenteel twaalf maanden. Daarna neemt een selectiefunctionaris, telkens voor een nieuwe termijn van twaalf maanden, een besluit over een eventuele verlenging. Deze gang van zaken laat volgens de RSJ ‘te weinig ruimte voor maatwerk in het geval van de individuele gedetineerde’. Bovendien druist het in tegen het proportionaliteitsbeginsel en het noodzakelijkheidsvereiste. ‘Met het vaststellen van een termijn van ten hoogste twaalf maanden ontstaat daarentegen ruimte voor maatwerk en een individuele afweging’.[17]

Regime
Op een AIT verblijven maximaal 8 gedetineerden. De gedetineerden op de AIT hebben een soortgelijk dagprogramma als op andere reguliere afdelingen. Er zijn voorzieningen om te koken, sporten, werken en luchten. De activiteiten vinden zoveel mogelijk op de eigen afdeling plaats om contact met andere gedetineerden te voorkomen. Het dagprogramma betreft een algemene regel waartegen geen beklag open staat, tenzij die regel in strijd is met hogere wet- of regelgeving. In RSJ 22 mei 2024, 21/24264/GA heeft de beroepscommissie bepaald dat van een dergelijke strijd geen sprake is.[18]

De aard van een AIT brengt met zich mee dat bepaalde activiteiten korter kunnen duren. Zo volgt uit artikel 41 van de Pbw dat een godsdienstige bijeenkomst één uur duurt. De beroepscommissie is echter – onder verwijzing naar haar oordeel in RSJ 13 februari 2023, R 20/7558/GA – van oordeel dat het aanbod van een halfuur als voldoende kan worden aangemerkt. Een uur geestelijke verzorging mag gebruikelijk zijn, maar dat betekent nog niet dat wanneer dit niet mogelijk is, moet worden geoordeeld dat de directeur niet voor voldoende geestelijke verzorging zorgdraagt.[19]

Promoveren en degraderen
Volgens de beroepscommissie van de RSJ kunnen gedetineerden die verblijven op een AIT in aanmerking komen voor promotie naar het plusprogramma. In artikel 1b en 1e van de Rspog is benoemd op welke gedetineerden het betreffende hoofdstuk niet van toepassing is dan wel welke gedetineerden van promotie of het plusprogramma zijn uitgesloten. Daar staan gedetineerden die op een AIT verblijven niet bij.[20] AIT-gedetineerden zijn dan ook niet uitgesloten van deelname aan het plusprogramma.[21]

Veiligheidsmaatregelen en beperkingen
Op de AIT zijn de gedetineerden zoals gezegd onderworpen aan extra veiligheidsmaatregelen en beperkingen. Deze extra veiligheidsmaatregelen en beperkingen vloeien voort uit de Pbw. Dit betekent dat aan alle gedetineerden in de AIT een vast pakket aan veiligheidsmaatregelen wordt opgelegd.

Vier ogen principe
Voor personen die in contact staan met AIT-gedetineerden (zoals reclasseringswerkers, notarissen, artsen en geestelijk verzorgers) geldt dat zij in de penitentiaire inrichting in tweetallen hun werk doen. Hierdoor kan een bijdrage worden geleverd aan het voorkomen van situaties waarin de gedetineerde druk, dwang of dreiging kan uitoefenen op de betreffende perso(o)n(en).[22]

Contact met de buitenwereld (bellen, bezoek en post)
Gedetineerden op de AIT mogen drie keer per week één telefoongesprek voeren voor de duur van tien minuten. Daarnaast mogen ze één uur per week bezoek ontvangen, waarbij de gedetineerde per bezoekmoment twee meerderjarige bezoekers mag ontvangen (maar niet gelijktijdig) of één minderjarige bezoeker met één meerderjarige bezoeker. In tegenstelling tot in de EBI mogen de bezoekers bij AIT-gedetineerden tussentijds wel gewisseld worden. Tot slot mogen AIT-gedetineerden alleen telefoneren, bezoek ontvangen of geld overmaken/ontvangen van vooraf (positief) gescreende contactpersonen.[23]

AIT-gedetineerden kunnen binnen Nederland uitsluitend telefoneren met (positief) gescreende contactpersonen, die aanwezig zijn op één van de (veertien) aangewezen DJI-locaties en gebruikmaken van een aangewezen toestel. Aan het voeren van telefoongesprekken met contactpersonen in het buitenland zijn dezelfde voorwaarden verbonden als voor het voeren van telefoongesprekken binnen Nederland. Aanvullend geldt dat voor telefoongesprekken buiten Nederland toestemming van de Minister is vereist.[24]

Met betrekking tot poststukken gelden de volgende regels. Geprivilegieerde poststukken die afkomstig zijn van de twee aangewezen rechtsbijstandverleners mogen worden uitgereikt aan de gedetineerde. Deze poststukken mogen in bijzijn van de gedetineerde op contrabande worden gecontroleerd. Geprivilegieerde poststukken die afkomstig zijn van andere rechtsbijstandverleners mogen niet worden uitgereikt aan de gedetineerde. Deze poststukken worden teruggestuurd naar de afzender onder opgave van reden. Niet geprivilegieerde poststukken die afkomstig zijn van andere rechtsbijstandverleners mogen wél worden uitgereikt aan de gedetineerde. Deze poststukken mogen ook op inhoud worden gecontroleerd.[25]

Bevelsbevoegdheid
De Minister kan de communicatiemogelijkheden van gedetineerden op een AIT met de buitenwereld tijdelijk in verregaande mate beperken. Dat kan alleen bij aanwijzingen dat de AIT-gedetineerde zijn contacten gebruikt voor ernstig intimiderende of levensbedreigende activiteiten in de buitenwereld, of als de openbare orde of veiligheid mogelijk in gevaar is.[26]

Contact met een AIT-gedetineerde
Iemand die contact wil hebben met zijn of haar ‘relatie’ terwijl diegene op de AIT verblijft, moet zoals gezegd worden gescreend. Dat geldt voor alle vormen van contact: bezoek, telefoneren of geld overmaken/ontvangen. De directeur van de inrichting waar de gedetineerde verblijft, krijgt een advies (van de politie en het Landelijk Bureau Inlichtingen en Veiligheid van de DJI) en beslist of iemand contact mag hebben met de AIT-gedetineerde. Als is besloten dat contact is toegestaan, dan geldt die beslissing voor één jaar, maar er kunnen redenen zijn om een kortere periode voor het contact toe te staan. Als een gescreend persoon een AIT-gedetineerde wil bellen, dan moet diegene op het moment van het gesprek aanwezig zijn op een DJI-locatie. In Nederland zijn 14 locaties aangewezen waar gebeld kan worden.[27]

Als daarentegen is besloten dat contact niet is toegestaan, dan geldt die beslissing voor zes maanden. Na die zes maanden kan nog een keer een screening aangevraagd worden. Het bezoeken van, post verzenden naar of ontvangen van en het telefoneren met een AIT-gedetineerde is niet mogelijk als iemand zelf in detentie verblijft. Ook is het bezoek van of telefoneren met een AIT-gedetineerde niet mogelijk als iemand minder dan zes maanden geleden zelf nog in detentie zat. Alleen de Minister kan hierover een andere beslissing nemen.

Maximum aantal rechtsbijstandverleners
Het aantal rechtsbijstandverleners waarmee een AIT-gedetineerde vertrouwelijk contact mag hebben, is beperkt tot twee. Een AIT-gedetineerde doet opgave van maximaal twee rechtsbijstandverleners die toegang hebben tot de gedetineerde, waarvoor hij/zij het formulier ‘Aangewezen rechtsbijstandverlener’ invult. De rechtsbijstandverlener dient op het formulier te bevestigen dat hij/zij als advocaat optreedt onder vermelding van het BAR-nummer, en dient het formulier retour te sturen naar de penitentiaire inrichting.[28]

De aangewezen rechtsbijstandverlener kan (met toestemming van de gedetineerde) de directeur-generaal van DJI (hierna: DG DJI) vragen om zich bij bijzondere omstandigheden te laten vervangen door een andere rechtsbijstandverlener. Pas met toestemming van de DG DJI kan een vervangende rechtsbijstandverlener als ‘aangewezen rechtsbijstandverlener’ optreden en als geprivilegieerd contact worden aangemerkt (t.a.v. bezoek, telefonie, post, etc.).[29]

Als een gedetineerde op andere rechtsgebieden betrokken raakt bij een rechtszaak en de twee aangewezen rechtsbijstandverleners niet over de juiste kennis en kunde beschikken, dan is het voor de gedetineerde mogelijk om een extra rechtsbijstandverlener te krijgen met wie er vertrouwelijk contact kan zijn. De gedetineerde heeft in dit soort situaties de mogelijkheid om bij de DG DJI toestemming te vragen voor het aanwijzen van een extra rechtsbijstandverlener. Pas met toestemming van de DG DJI kan een extra rechtsbijstandverlener als ‘aangewezen rechtsbijstandverlener’ optreden en als geprivilegieerd contact worden aangemerkt (t.a.v. bezoek, telefonie, post etc.).[30]

Visueel toezicht tussen de gedetineerde en de rechtsbijstandverlener
Het visueel toezicht ziet toe op (fysieke) gesprekken tussen de gedetineerde en zijn/haar rechtsbijstandverlener. Het visueel toezicht vindt plaats door middel van cameraobservatie (zonder geluid). Ook hiermee wordt beoogd een bijdrage te leveren aan het voorkomen van situaties waarin een gedetineerde druk, dwang of dreiging kan uitoefenen op zijn/haar rechtsbijstandverlener. Bovendien wordt het gesprek doorlopend waargenomen, is het gesprek niet hoorbaar en is meelezen in dossierstukken of aantekeningen niet mogelijk. Na afloop van het gesprek worden de camerabeelden terstond verwijderd, de camerabeelden worden alleen bewaard wanneer het gesprek wordt onderbroken en de directeur besluit het gesprek te beëindigen wegens verhullende of intimiderende communicatie. Wanneer het gesprek is onderbroken, neemt de directeur van de inrichting de beslissing om het gesprek wel of niet definitief te beëindigen. De deken in het arrondissement waar de rechtsbijstandverlener kantoor houdt, wordt ingelicht over het beëindigen van het gesprek.[31]

Tegen de beslissing van de directeur om het bezoek te beëindigen, staan beklag en beroep open. De gedetineerde in kwestie kan tot en met de zevende dag na de dag waarop hij of zij in kennis is gesteld van de beslissing, beklag instellen door het indienen van een beklagschrift bij de beklagcommissie van de inrichting. Wanneer beklag wordt ingediend, worden de camerabeelden zes weken na de beklagtermijn verwijderd. Tegen de uitspraak van de beklagcommissie kunnen de directeur van de inrichting en de gedetineerde in beroep. Het beroepschrift dient uiterlijk zeven dagen na de dag van ontvangst van een afschrift of de mondelinge mededeling van de uitspraak worden ingediend. De bewaartermijn van de camerabeelden wordt in het geval van beroep verlengd tot de dag na de uitspraak van de beroepscommissie.[32]

Eindverlof
Uit het zesde lid (sub c) van artikel 33c van de Regeling tijdelijk verlaten van de inrichting volgt dat gedetineerden die op een AIT zijn geplaatst uitgezonderd zijn van eindverlof.

____________________________________________________

[1] Kamerstukken II 2019/20, 24587, nr. 766, p. 38-39.

[2] ‘AIT’s: groeiende behoefte aan een regime tussen ‘regulier’ en EBI’, rijksoverheid.nl, 6 juni 2023.

[3] RSJ 9 april 2021, 20/16429/GB.

[4] ‘Afdeling Intensief Toezicht (AIT)’, dji.nl.

[5] Kamerstukken II 2022/2023, 36372, nr. 2.

[6] Zie voor de wijzigingen die gelden voor de EBI het dossier ‘Extra Beveiligde Inrichting’.

[7] ‘Wijziging Penitentiaire beginselenwet AIT en EBI’, dji.nl.

[8] Idem.

[9] RSJ, Advies wijziging GVM-circulaire, wijziging Regeling beperking telefooncontacten en vaststelling Regeling model huisregels AIT en EBI, Den Haag: RSJ 2024.

[10] ‘Informatieblad. Wijzigingen Pbw voor gedetineerden in een AIT of EBI - voor ketenpartners’, dji.nl, 22 augustus 2025.

[11] Meijer & Meeteren, Kritische kanttekeningen bij het veiligheidsnarratief binnen detentie, 1 juli 2022.

[12] Zie RSJ 17 april 2023, 22/30865/GA.

[13] RSJ 1 mei 2024, 23/37388/GA.

[14] RSJ 1 mei 2024, 23/37388/GA.

[15] RSJ, Advies Wijziging Rspog in verband met toevoeging AIT, 28 februari 2024, p. 4.

[16] RSJ, Advies Wijziging Rspog in verband met toevoeging AIT, 28 februari 2024.

[17] RSJ, Advies Wijziging Rspog in verband met toevoeging AIT, 28 februari 2024, p. 4.

[18] RSJ 22 mei 2024, 21/24264/GA.

[19] RSJ 6 februari 2024, 23/33951/GA.

[20] RSJ 25 oktober 2024, 24/42064/GA.

[21] RSJ 24 maart 2022, 20/16514/GA.
[22] ‘Informatieblad. Informatie voor gedetineerden op een Afdeling voor Intensief Toezicht (AIT)’, dji.nl, 22 augustus 2025.

[23] Idem.

[24] Idem.

[25] ‘Informatieblad. Rechtsbijstandverleners van gedetineerden die verblijven in de AIT en/of EBI - voor rechtsbijstandverleners’, dji.nl, 10 juli 2025.

[26] ‘Informatieblad. Informatie voor gedetineerden op een Afdeling voor Intensief Toezicht (AIT), 22-08-2025.

[27] Idem.
[28] Informatieblad. Rechtsbijstandverleners van gedetineerden die verblijven in de AIT en/of EBI - voor rechtsbijstandverleners, dji.nl, 10 juli 2025.

[29] Idem.

[30] Idem.

[31] ‘Informatieblad. Visueel toezicht in de AIT en EBI - voor rechtsbijstandverleners’, dji.nl, 10 juli 2025.

[32] Idem.